Jedna z najbardziej intrygujących postaci średniowiecza, uważana za patronkę chrześcijańskiego feminizmu.
Prawdopodobnie pierwsza kompozytorka na świecie. Święta Hildegarda jest autorytetem w kwestii filozofii i prostoty życia, a także popularyzacji ziołolecznictwa. Kobieta, która została doktorką Kościoła, inspiruje dziś ludzi wszystkich wyznań oraz ateistów.
Edukacja i niezależność
Przyszła na świat w 1098 roku w Rupertsberg (dzisiejsze Niemcy, Nadrenia). Dlaczego więc zwana jest Hildegardą z Bingen? Prawdopodobnie dlatego, że Bingen było większą i bardziej znaną miejscowością.
Mała Hildegarda była bardzo chorowita. Gdy miała osiem lat, rodzice powierzyli ją w opiekę mniszek-benedyktynek. W klasztorze otrzymała wykształcenie: poznała m.in. łacinę, starożytną literaturę piękną, potrafiła liczyć, śpiewać, układać nuty. W kontekście norm średniowiecznych była więc kobietą ponadprzeciętnie wykształconą. Jej nauczycielka, przeorysza Judyta, stała się jej mentorką. Wtedy też Hildegarda zafascynowała się pustelniczym trybem życia. Ambitnie angażowała się w życie klasztornej społeczności. Po śmierci przełożonej została mianowana nową przeoryszą benedyktynek. Chciała realizować własne pomysły względem roli mniszek. Aby nie dzielić murów z męskimi zakonnikami, przyczyniła się do przeniesienia kobiecego klasztoru do swej rodzinnej wioski. Jeszcze większą niezależność dało jej zbudowanie w kolejnych latach nowego klasztoru – w Eibingen.
„Sybilla znad Renu”
Choć pierwszej wizji jako ‘kontaktu z Bogiem’[1] doświadczyła już w wieku trzech lat, przez wiele lat nikomu o tym nie mówiła, ze względu na wrodzoną skromność i nieśmiałość. Zwierzyła się z objawień jedynie swojej ulubionej nauczycielce, Judycie oraz spowiednikowi. Szerzej upubliczniła swoje wizje dopiero w wieku 42 lat.
Gdy podczas jednej z wizji usłyszała nakaz spisania objawień, rozpoczęła uwiecznianie ich treści w dziele Scivias (pol. Poznaj ścieżki Pana lub Wizje, czyli poznaj drogi Pana). Dzieło obejmuje pierwsze dwadzieścia sześć wizji Hildegardy z dołączonymi do nich ilustracjami, sporządzonymi prawdopodobnie przez zaprzyjaźnione mniszki z klasztoru.
Co ciekawe, w tłumaczeniach swoich wizji Hildegarda nie posiłkowała się biblijnymi przypowieściami. Mimo to objawienia zostały zaakceptowane przez ówczesnego papieża, Eugeniusza. Kolejne opisy to Liber vitae (Księga zasług życia) i Liber divinorum operum (Księga dzieł Bożych). Zapiski te należą dziś do kanonu najsłynniejszych objawień świata. Sama święta Hildegarda zwana jest zaś „Sybillą znad Renu”[2].
Źródło: Charles Singer, The visions of Hildegard of Bingen
Kobieta odważna i utalentowana
Akceptacja i uznanie spisanych objawień Hildegardy przez papieża przyczyniło się do umocnienia jej pozycji w świecie Kościoła. Święta zaczęła krytykować w swych kolejnych pismach rozwiązły tryb życia kleru – choć czyniła to oczywiście w sposób subtelny, aby nie zrazić do siebie środowiska papieskiego.
Podkreślała, że to dusza i szczerość wiary, a nie status majątkowy i ogromne datki przybliżają człowieka do Boga. Posiadała talent dyplomatyczny. Domagała się większego uznania dla roli i znaczenia kobiet. Napisała na ten temat sztukę moralną pod łacińskim tytułem Ordo Virtutum (pol. O sztuce cnoty). Ponieważ doskonale znała zasady zapisu systemu nutowego, samodzielnie skomponowała do tej sztuki muzykę. Była pierwszą kobietą, która została kompozytorką[1].
Odkrycia medyczne i szacunek wśród świeckich
Oprócz zapisków z objawień Hildegarda z Bingen jest autorką wielu pism o tematyce religijnej, naukowej i świeckiej. Podejmowała kwestie reformatorskie (interesowały ją m.in. wspominane nowatorskie modele zajęć mniszek, narracje biblijne) ale także tematy ‘bliższe’ ludziom spoza życia klasztornego, jak np. pozycja społeczna kobiet, małżeństwo, zielarstwo i leczenie za pomocą sposobów naturalnych, a także rozważania o tym, czym są siła i piękno[1]. Poruszała więc dziedziny od teologii i medycyny po historię naturalną i traktaty o moralności.
Z własnej woli wybrała życie anachoretki (ascetki). Jako uzdrowicielka udzielała pomocy ludziom chorym i zagubionym. Zalecała równowagę duszy i ciała, uważając choroby za objawy braku tej równowagi. Zamiast bolesnych średniowiecznych metod leczenia, wybierała ziołolecznictwo i dietoterapię. Sposoby i przebieg leczenia dokumentowała w swoich książkach. Były to swoiste podstawy farmakologii i medycyny naturalnej.
Wykorzystywała rodzime rośliny, dzięki czemu pacjenci mogli samemu wykonywać zalecane specyfiki. Za najbardziej pomocne uważała pszenicę, orkisz, kasztan jadalny, jabłko, owoc pigwy, migdały, fasolę, groch, cebulę i koper. O orkiszu pisała nawet, że jest „najprzyjemniejszy ze zbóż”[2]. Zalecała również przyprawy, takie jak: gałka muszkatołowa, szałwia lekarska, macierzanka piaskowa, pokrzywa zwyczajna, hyzop lekarski i galgant chiński.
Uwzględniała w leczeniu rolę czynników klimatycznych, wody i światła. Po radę udawali się do niej nawet władcy i wysoko postawieni dostojnicy kościelni. Prowadziła korespondencję z klasztorem cysterskim we Francji. Zainspirowana pielgrzymowaniem świętego Bernarda, postanowiła również odbywać pielgrzymki. Przez dwanaście lat podróżowała po Europie Środkowej w ramach działalności kaznodziejskiej. Nie tylko więc dzięki objawieniom, ale i swej obszernej wiedzy uzyskała rozgłos i uznanie. Dzięki temu jej otwartość w krytyce ortodoksyjnych norm nie była potępiana, a zyskiwała przychylność i szacunek we wszystkich warstwach społeczeństw europejskich.
Autorski nurt filozofii przyrody
Jest uważana za twórczynię jednej z najwybitniejszych średniowiecznych filozofii. Swój system filozoficzny oparła na greckim modelu czterech żywiołów, tworząc jednak zupełnie nowy nurt w filozofii przyrody. Jako badaczka środowiska przyrodniczego, kładła nacisk na jego znaczenie w świecie. Dopełniała tym swoje pisma o medycynie, opisując lecznicze działania nie tylko roślin, ale i minerałów. Fascynowała ją energia świata, w tym proces wymiany energii pomiędzy bytami. Dziś uznaje się, że były to jedne z pierwszych poglądów panteistycznych.
Święta Hildegarda zmarła w 1179 roku, mając 81 lat (co na czasy średniowieczne było szlachetnym wiekiem). Pamiętana jest jako mistyczka, filozofka, kompozytorka i – jak powiedzielibyśmy dziś – propagatorka życia w zgodzie z naturą. Uznawana za świętą przez Kościoły anglikańskie, ewangelickie, starokatolickie i rzymskokatolicki. Jest patronką esperanto, językoznawców i naukowców. Wielu Chrześcijan uznaje ją także za patronkę chrześcijańskiego feminizmu. W 2012 roku papież Benedykt XVI mianował ją na doktorkę Kościoła katolickiego, co czyni Hildegardę czwartą kobietą w historii, która uzyskała ten tytuł.
Tekst: Virginia Macholl
Źródła:
- Domenico Agasso, Cristina Siccardi, Sant’ Ildegarda di Bingen, dostęp online (01.06.2020): <http://www.santiebeati.it/dettaglio/70550>
- Hildegarda z Bingen, Wizje, czyli poznaj drogi Pana, Wydawnictwo Benedyktynów Tyniec, Tyniec 2011
- Justyna Łukaszewska-Haberkowa, „Scivias” Hildegardy z Bingen, dostęp online (01.06.2020): <https://www.liturgia.pl/scivias-hildegardy-z-bingen/>
- Kult kościelnej feministki na Piekarach, portal powiatu legnickiego, dostęp online (03.06.2020):<https://fakty.lca.pl/news,18432,Kult_koscielnej_feministki_na_Piekarach.html>
- Charles Singer, The visions of Hildegard of Bingen, Yale Journal of Biology and Medicine, New Haven 2005, dostęp online (03.06.2020): <https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2259136/pdf/16197730.pdf>
- Aurelia Uchman-Rakowska, Właściwa dieta sposobem na zachowanie harmonii duszy i ciała! Zalecenia Św. Hildegardy, dostęp online (01.06.2020): <https://radioklinika.pl/sw-hildegarda-dieta/>
- Alfreda Walkowska, Św. Hildegarda, dostęp online (01.06.2020): <https://www.hildegarda.pl/o-hildegardzie>
[1] Historyk Charles Singer oraz neurolog Oliver Sacks uważają owe wizje za charakterystyczne obrazy widziane przy bardzo silnych napadach migreny.
[2] Domenico Agasso, Cristina Siccardi, Sant’ Ildegarda di Bingen.
[3] Ks. Jan Mateusz Gacek, Kult kościelnej feministki na Piekarach.
[4]Str. 58, Charles Singer, The visions of Hildegard of Bingen.
[5] Aurelia Uchman-Rakowska, Właściwa dieta sposobem na zachowanie harmonii duszy i ciała! Zalecenia Św. Hildegardy.
Zależy nam, aby nasze teksty były jak najwyższej jakości. Jeśli znajdziesz jakikolwiek błąd, napisz do nas: Ifem.pl@protonmail.com.