Endehuanna była pierwszą na świecie osobą piszącą, która tworzyła dzieła literackie i która podpisywała je swoim imieniem. Była także pierwszą osobą piszącą, która w swojej twórczości użyła zaimka „ja”.
Urodziła się jako sumeryjska księżniczka, córka króla Sargona Wielkiego w 2286 roku p.n.e. w Mezopotamii (dzisiejszy Irak), zmarła 2261 roku p.n.e.
Jako kapłanka, Enheduanna służyła Inannie, czyli Isztar, którą czczono jako boginię miłości, seksu, płodności, wojny. Ojcem Innany był Nanna, bóg księżyca.
Pani niebios, moja pani
jesteś strażniczką wielkiej, boskiej mocy.
W bitwie wszystko pada przed tobą na kolana.
Z twoją mocą, moja pani, kły mogą miażdżyć krzemień.
Szarżujesz przed siebie jak szalejąca burza.
(hymn do Innany w tłum. red.)
Imię Enheduanna można dosłownie tłumaczyć jako „Ozdoba Nieba”. Enheduanna jest postacią jednocześnie mistyczną i heroiczną, którą można postrzegać nie tylko jako pierwszą na świecie poetkę, ale również pierwszą przedstawicielkę wschodzącego feminizmu, o ile może być o owym mowa w erze antycznej [i]. Nazywana była również „potrójnym zagrożeniem”, gdyż osiągnęła poziom mistrzowski jako kapłanka, poetka oraz księżniczka. Z pewnością była również utalentowaną polityczką.
Enheduanna – „Ozdoba Nieba”
Trzecie tysiąclecie przed naszą erą było okresem wielkiego przewrotu dla Mezopotamii. Podboje Sargona Wielkiego przyczyniły się do powstania pierwszego na świecie imperium. Akkad stało się jednym z największych na świecie miast, a północna i południowa Mezopotamia zjednoczyły się po raz pierwszy w historii. W epicentrum tej wyjątkowej w dziejach świata sytuacji, znalazła się Enheduanna, znana wówczas jedynie jako córka Sargona.
Ojciec mianował ją Arcykapłanką świątyni Bogini Innany w Ur (aktualnie rejony południowego Iranu). Było to posunięcie polityczne, bo największym wyzwaniem akkadyjskiego władcy było utrzymanie w ryzach imperium składającego się z dwóch kultur i dwóch języków: akkadyjskiego i summeryjskiego. To właśnie zadaniem Eheduanny było połączenie starszej kultury Sumerów z nową cywilizacją Akkadu. To właśnie po to, między innymi, napisała 42 hymny świątynne, w których połączyła ze sobą dwie mitologie. Każdy hymn był dedykowany bogini lub bogowi każdego z 42 głównych miast nowego imperium. Jej bohaterowie kochali, cierpieli i nienawidzili, jak nigdy wcześniej w żadnym innym utworze pisanym. Sumerowie używali pisma raczej dla usprawnienia handlu niż spisywania historii.
Prawdziwymi perłami poezji i najważniejszymi dziełami Enheduanny były dwie ody do mezopotamskiej bogini miłości i wojny – Inanny. Jako pierwsza w historii Enheduanna użyła w nich zaimka „Ja”, po raz pierwszy w historii pisząc o swoich emocjach i przeżyciach. Dzieła antycznej poetki zawierają wiele elementów autobiograficznych, co czyni je często wyjątkowo osobistymi. Enheduanna komentuje także trudności związane z kreatywnością podczas pracy nad dziełami – pokazuje nam, że zanik weny bywał problemem już dla pierwszej świadomej twórczyni na świecie, w antycznej Mezopotamii.
Istotne jest to, że znamy dzieła Enheduanny i możemy z pewnością stwierdzić, że są one jej autorstwa. Jako pierwsza osoba na świecie podpisała się pod nimi swoim imieniem, jako autorka. Cykl hymnów świątynnych Enheduanny kończy się potwierdzeniem oryginalności dzieła i jego autorstwa:
Autorem tabliczek była En-hedu-ana. Mój królu, stworzone zostało coś, co nigdy wcześniej nie istniało.
Ten pozornie zwyczajny gest jest kamieniem milowym dla historii, poezji i literatury. Wiążąc się na na zawsze ze swymi utworami, Enheduanna odkryła zupełnie nowy obszar ludzkiej działalności artystycznej: autorską sztukę pisania.
Wiele autorek i autorów tej epoki na zawsze pozostało anonimowych i nieznanych. O Enheduannie zapomniano na wiele tysięcy lat, a jej osiągnięcia są często pomijane (ważnym wyjątkiem jest praca jungańskiej analityczki – Betyy De Shong Meador).
Wielogodzinne “wydawanie” dzieła na świat
W swoich hymnach Enheduanna komentuje wyzwanie, jakim było dla niej oddanie słowem kwintesencji własnych myśli i przekazanie tego, co dokładnie chciała powiedzieć. Wielogodzinny, nocny proces tworzenia hymnu porównuje do porodu, którego finał nadchodzi wraz z wzejściem słońca o poranku. Owoce jej przepełnionych refleksją utworów, dedykowane są Innanie, bogini miłości.
Jej pisemna pochwała niebiańskich bóstw została doceniona przez współczesną astronomię. Opisy pomiarów i ruchów gwiazd uznano za jedne z wcześniejszych obserwacji naukowych. Imieniem Enheduanny nazwano w 2015 roku krater na Merkurym.
Dysk Enheduanny
Obok poezji, archeolodzy odkryli również inne aspekty i elementy z życia poetki. Na przykład pieczęcie cylindryczne, które należały do jej służby oraz alabastrową płaskorzeźbę z jej dedykacją. Dysk Enheduanny został odkryty przez brytyjskiego archeologa Sir Charlesa Wolleys oraz jego ekipę dopiero w 1927 roku! Dowody wskazują, że został on porzucony i najwyraźniej zniszczony w przeszłości, ale jego fragmenty odnowiono podczas wykopalisk i próby przywrócenia na nim sceny związanej z Enheduanną zakończyły się sukcesem. Scena przedstawiała kapłankę razem z trzema służącymi płci męskiej. Kobieta jest umiejscowiona na środku tego obrazka, ze wzrokiem skupionym na religijnej ofierze. Rękę unosi w geście pobożności czy nawet błogosławieństwa.
Sztuka odzwierciedla życie
Poezja autorki zawiera elementy, które uznawane są za autobiograficzne, zaliczyć do nich można opisy walki z uzurpatorem – Lugalannem, do jakiej doszło po śmierci jej ojca. W swoim utworze Egzaltacja Inanny, opisuje próby zmuszenia ją przez Lugalannę do rezygnacji z jej roli w świątyni. Enheduanna prosi Nannę, boga księżyca o wsparcie, ale spotyka się z milczeniem. Następnie zwraca się do Inanny, która uznawana jest potem i chwalona za przywrócenie jej do urzędu (rękami jej dzielnego siostrzeńca). Wyzwanie dla autorytetu Enheduanny i pochwały dla jej boskiej pomocniczki znajdują odzwierciedlenie w jej innych pracach, między innymi w micie znanym jako Inanna i Ebih. W tej opowieści dochodzi do konfliktu pomiędzy boginią Inanną a wyniosłą górą Ebih. Inanna poszukuje pomocy u swojego ojca – bóstwa Anu. Ten, co zrozumiałe, odradza jej wojnę z przerażającym pasmem górskim. Inanna, w śmiały sposób, ignoruje rady ojca i unicestwia górę, chwaląc i wielbiąc boga Elila za jego wsparcie. Mit zawiera intrygujące podobieństwa do konfliktu opisanego w poezji Enheduanny.
„Ozdoba Nieba” staje się niezwykle silną i kreatywną kobietą, której pełne pasji pochwały względem bogini miłości, odbijają się echem przez pokolenia. Słyszymy je wciąż – ponad 4000 lat po pierwszych rzeźbieniach w glinianej tabliczce.
Enheduanna była także genialną polityczką, która jednoczyła pierwsze imperium, przez 40 lat służąc Innanie jako kapłanka jej Świątyni w Ur.[ii].
Tekst: Paulina Szymkowiak
[i] https://www.cddc.vt.edu/feminism/Enheduanna.html
[ii] https://www.ancient.eu/article/190/enheduanna—poet-priestess-empire-builder/
Źródła:
https://theconversation.com/hidden-women-of-history-enheduanna-princess-priestess-and-the-worlds-first-known-author-109185
Zdjęcie główne: Marina Martin
https://www.artstation.com/artwork/v1weyd
Zależy nam, aby nasze teksty były jak najwyższej jakości. Jeśli znajdziesz jakikolwiek błąd, napisz do nas: Ifem.pl@protonmail.com.