Wojowniczki tworzyły ściśle matriarchalną społeczność, w której nie było mężczyzn. Łączyły się z nimi jedynie po to, by spłodzić kolejne pokolenia wojowniczek.
Kobiecość przez stulecia była tłumiona, spychana na margines kanonu korzystnego dla mężczyzn. Nie inaczej było w starożytnej Grecji, gdzie pomimo czci oddawanej boginiom (np. Herze, Artemidzie czy Atenie), tylko mężczyźni liczyli się w życiu religijnym, politycznym i kulturalnym. Może właśnie dlatego z Hellady wywodzą się Amazonki – waleczne kobiety będące postrachem wielu mitycznych wojowników.
Amazonki, czyli bezpierśne (od greckiego amazon, czyli ta, która nie ma piersi) według legend zamieszkiwały Azję Mniejszą. Wojowniczki tworzyły ściśle matriarchalną społeczność, w której nie było mężczyzn. Łączyły się z nimi jedynie po to, by spłodzić kolejne pokolenia wojowniczek. Ewentualnych męskich potomków zabijały bądź trwale okaleczały (okulawiając lub oślepiając).
Były córkami Aresa – boga krwawej wojny oraz Otrere – jednej z z nimf, córki wiatru wschodniego Eurosa. Według innych podań matką Amazonek mogła być Afrodyta lub Harmonia, choć to Otrere zapisała się w mitach jako pierwsza Amazonka.
Świetnie posługiwały się bronią, szczególnie łukiem. Właśnie z tego względu miały się okaleczać – by nic nie krępowało ich ruchów w walce. Uzbrojone, spragnione krwi kobiety były niezwyciężone, co napawało strachem ich przeciwników. Do ich rynsztunku należały hełmy z pióropuszami oraz tarcze w kształcie półksiężyca. Z Amazonkami miał wojować Tezeusz, Achilles, Herkules (którego jedną z dwunastu prac było odebranie pasa Hipolity), Dionizos oraz Bellerofont. Motyw walk z Amazonkami zwany amazonomachią (od amazon – amazonka, mache – bitwa) na trwałe wpisał się w sztukę i literaturę Grecji, np. w rzeźbach, malarstwie wazowym.
Amazonki były tymi, które ruszyły na pomoc oblężonej przez greckie oddziały Troi w wojnie trojańskiej. Dowodziła nimi wtedy Pentezylea, córka Aresa i Otrere. Śmiertelny cios na polu bitwy zadał jej sam Achilles. Według mitu, zdjąwszy hełm swojej przeciwniczki zapłakał nad jej urodą (!).
Inną ważną postacią była Hipolita, siostra wyżej wspomnianej Pentezylei. Jej pas (lub według innych źródeł – przepaska) nadawał właścicielce nadludzką siłę. Odebranie tego atrybutu było dziewiątą pracą Herkulesa. Heros rozkochał w sobie królową Amazonek, co nie spodobało się bogini Herze. Ta rozpuściła plotkę, iż mężczyzna zjawił się po to, by uprowadzić Hipolitę. To skłoniło oddziały kobiet do obrony swojej królowej i rozpętały bitwę. Hipolita straciła wtedy życie.
Do Amazonek miłością zapałał inny bohaterów mitów, Tezeusz. Porwał on Antiope, królową i zawarł z nią ślub. Owocem tego związku był syn, Hippolit, heros którego stratowały własne konie.
Tyle jeśli chodzi o mity. A jak wygląda prawda? I czy jakaś istnieje?
Herodot (grecki historyk, zwany ojcem historii) umiejscowił Amazonki w Temiskirze, choć ich śladów doszukiwał się również w Scytii czy ówczesnej Kaukaskiej Albanii. Odgrodzone były od cudzoziemców rzeką Termą oraz górami Kaukazu. Z geograficznego punktu widzenia, ich plemię było dla Greków egzotyczne oraz tajemnicze. Peter Walcot, badacz historii starożytnej Grecji, zasugerował, iż terytorium Amazonek znajdowało się nad Morzem Czarnym albo w dalekiej Libii.
Wojowniczki były założycielkami takich miast jak Smyrna, Efez, Cyme, Myrina, Sinope, Pafos i Mitylene. Doskonale znały się na uzbrojeniu oraz prowadzeniu wojny. Prawdopodobnie, Amazonki sąsiadowały z narodami Gargarianów oraz Paflagonitów. Przypuszcza się nawet, iż Amazonki współdzieliły tereny z Gargarianami, których w pewnym momencie zdominowały narzucając im obowiązki kobiece, a same wyruszyły na wojny. Zdobywając kolejne ziemie, udowodniły tym samym, iż są samowystarczalne. Z mężczyznami rzeczywiście łączyły się tylko by przedłużyć ród, choć ich zachowania wobec męskich potomków nie były tak krwawe jak podają mity. Chłopców po prostu oddawały ich ojcom na wychowanie.
Jeśli chodzi o usuwanie piersi, również należy to do mitycznego wizerunku Amazonek, stworzonego przez mężczyzn. Część wojowniczek, rzeczywiście mogła dokonywać samookaleczeń, lecz były to jedynie kapłanki bogini Artemidy (patronki łowów, lasów, łucznictwa oraz dziewictwa i kobiecości). Amazonki nie potrzebowały usuwać swoich piersi by posługiwać się oszczepem czy łukiem, co nie mieściło się w głowach starożytnym.
Mit Amazonek rozgrzewał wyobraźnie nie tylko starożytnych twórców, ale wpisał się na trwałe we współczesną kulturę popularną. To właśnie historia kobiet-wojowniczek zainspirowała psychiatrę, Williama Moultona Marstona do stworzenia komisku o Wonder Woman – bogini, która opuściła swoją ojczyznę Temiskirę, by chronić ludzkość. Autor uwspółcześnił mit o Amazonkach umieszczając Hipolitę, Pentezyleę jako postacie drugoplanowe, a tytułową Wonder Woman, córkę Hipolity nazywając Dianą. Pierwszy komiks o Wonder Woman został wydany w 1941 roku. Od tamtej pory, Diana rozpoczęła walkę ze złem obok takich postaci jak Batman, Superman czy Aquaman stając się wzorem dla wielu odbiorczyń komiksów.
Oprócz wzorców kulturowych, Amazonki wpisały się również na stałe w język polski. Amazonką nazwano kobietę jeżdżącą konno, ale również strój do takowej czynności („długa, szeroka, fałdzista suknia o obcisłym staniku, noszona dawn. przez kobiety do jazdy wierzchem; dawn. Kobieta uprawiająca jeździectwo” – jak podaje Władysław Kopaliński). Ponieważ jazda konna była przez długi czas zarezerwowana dla mężczyzn i nie przystoiła damie z dobrego domu, nazwa ta podkreślała rodzaj buntu przeciwko patriarchalnym normom kulturowym. Warto dodać, że jak podaje Kopaliński, amazonką nazywano żartobliwie kobietę „energiczną, dzielną, herod-babę”. Czyli taką, która wyłamywała się przeciwko narzuconym wzorcom społecznym i występującą (mniej lub bardziej otwarcie) przeciw władzy mężczyzn – podobnie jak starożytne wojowniczki.
Efektem przyswojenia mitu przez kulturę nowożytną było odkrycie w XVI wieku przez konkwistadora Francisco de Orellana plemienia wojowniczych kobiet indiańskich. Ze względu na oczywiste skojarzenie z greckim mitem, rzekę nad którą dokonano odkrycia nazwano Amazonką. Jak się okazało w późniejszym czasie, imienniczka greckich wojowniczek jest najdłuższą rzeką na świecie mierzącą 6800 km.
Kolejną nazwą, niosącą za sobą siłę i wolę walki starożytnych żołnierek, przyjęły kobiety po zabiegu mastektomii (usunięcia piersi). Nazywające siebie amazonkami utworzyły stowarzyszenia oraz organizacje, których zadaniem stało się wsparcie kobiet chorujących na raka oraz propagowanie profilaktyki przeciwnowotworowej. M. in. Stowarzyszenie Amazonki Warszawa-Centrum tak określa swoją działalność: „Stowarzyszenie „Amazonki” Warszawa-Centrum jest organizacją samopomocową, niemedyczną, służącą wsparciem psychicznym i pomocą praktyczną kobietom dotkniętym rakiem piersi.”, i dalej: „Naszym symbolem stała się naturalnie Amazonka. Nawiązujemy w ten sposób do starożytnych Amazonek, kobiet niezwykle silnych, gotowych w walce o przetrwanie pozbawić się piersi. I taka jest każda z nas.”
Tekst: Marzena Kloskowska
Źródła:
Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1989, str. 28
Władysław Kopaliński, Słownik eponimów, czyli wyrazów odimiennych, Warszawa 2006, str. 14
Jan Parandowski, Mitologia, Poznań, 1989, str. 128-129, 140
https://www.britannica.com/topic/Amazon-Greek-mythology
http://www.maicar.com/GML/AMAZONS.html
http://www.amazonki.org.pl/onas/
https://en.wikipedia.org/wiki/Amazons
Zależy nam, aby nasze teksty były jak najwyższej jakości. Jeśli znajdziesz jakikolwiek błąd, napisz do nas: Ifem.pl@protonmail.com.